الگوی دریافت مفهوم

اشاره

یادگیری یک فرایند است و در هر فرایند عوامل و متغیرهایی در حال تعامل اند. در فرایند یادگیری، یکی از مهم ترین عوامل، معلم و روش تدریس انتخابی اوست. اگر معلم همواره خود را راهنما، ناظر، کارگردان، مدیر یا رهبر آموزشی بداند و به جای انتقال اطلاعات، روش کسب تجربه را به شاگردان بیاموزد، آنان در برخورد با مسائل فعال تر خواهند شد. آشنایی معلم با (الگوهای فعال تدریس) که در واقع همان الگوهای یادگیری هستند، سبب می‏ شود ضمن یاری فراگیرنده در کسب اطلاعات، بتواند مهارت ها و ارزش های نحوه ی یادگیری را نیز به آنان بیاموزد. الگوهای فعال یاددهی – یادگیری موجب تقویت مهارت های کلامی، اجتماعی و ارتباطی، تفکر و خلاقیت در فراگیران می شود. به علاوه، فضای کلاس درس را به یک کارگاه عملی تبدیل می سازد. از این الگوها که انواع گوناگونی دارند، می توان با توجه به نوع مطالب و محتوای درس، استعدادهای دانش آموزان، امکانات مدرسه و... در جریان یاددهی استفاده کرد. یکی از این الگوها، ((الگوی دریافت مفهوم)) است که در این مقاله با ویژگی ها و نکات کاربردی آن، ضمن ارائه ی نمونه ای از دروس دوره ی متوسطه در قالب این الگو، آشنا خواهیم شد.

سر آغاز

ارزش دادن به اندیشه های خلاق و ایجاد کردن انگیزش یادگیری فعال، از خصوصیات معلم اثربخش است. معلمان امروزی باید در فرایند یاددهی – یادگیری شاگردمدار باشند. به این معنا که شیفته ی خودجوشی فراگیر و تسهیل کننده ی آموزش باشند. راه یادگیری را آموزش دهند، نه آن که عرضه کننده ی یادگیری و یاد دادنی ها باشند. زیرا که اصولاً در فرایند یاددهی – یادگیری، فرض عمده بر این است که هر چه میزان فعالیت و مشارکت دانش آموزان در جریان تدریس بیشتر باشد، تدریس مؤثرتر است. در واقع، دانش آموز قرن 21 نمی تواند در فرایند یادگیری عنصری بی اختیار باشد که حتی چگونه یاد گرفتن هم از اختیار او خارج باشد و هیچ گونه دخل و تصرفی در آن چه می آموزد، نداشته باشد. امروزه دیگر مراکز آموزشی به منزله ی مخزن دانش و معلمان به مثابه انتقال دهنده ی معلومات نیستند. از سوی دیگر، قرار نیست که شاگردان به صورت کتاب خانه های سیار کوچک که وظیفه ای ندارند جز ذخیره سازی و بازیافت اطلاعات، تجهیز شوند. بلکه باید مهارت تفکر و استدلال خود را افزایش دهند و اطلاعات را پردازش کنند و به کار برند. از این رو، ضرورت تغییر روش های تدریس معلمان و به کارگیری روش های فعال تدریس کاملاً آشکار است. در ادامه به تشریح یکی از این روش ها، یعنی ((دریافت مفهوم)) می پردازیم.

ماهیت الگوی دریافت مفهوم

دریافت مفهوم عبارت است از: جست و جوی ویژگی هایی که از آن ها برای تمیز نمونه ها از غیر نمونه های طبقات استفاده می شود. در این الگو از دانش آموز خواسته می شود، مثال هایی (نمونه هایی) را که دارای ویژگی های آن مفهوم است، با مثال های دیگری که آن خواص یا ویژگی ها را ندارند، مقایسه کند و به کشف ویژگی های مفهومی که در ذهن معلم است، نائل آید. اساس رویکرد دریافت مفهوم را نظرات برونر تشکیل می دهند.