ویژگیهای روش های فعال تدریس

براساس مبانی نظری روشهای فعال تدریس می توان گفت تدریس فعال،تدریسی است که در آن رخدادهای آموزشی به صورت تعاملهای علمی،عاطفی واجتماعی اتفاق می افتد.درتدریس فعال وتعاملی علاوه برتوجه به کسب اطلاعات ومهارتها،به فرایند تفکر واهداف اجتماعی آموزش تاکید فراوان شده است.نظریه پردازان تدریس تعاملی براین باورند که که مهارتهای مهم زندگی از طریق تجارب تعاملی تقویت می شود.

برخی ویژگی های روش های فعال تدریس:

1- در روشهای فعال تدریس یادگیری عبارت است از تغییرات تجربه بر اثر رفتار یادگیرنده و کسب ساخت جدیدی از عملیات ذهنی. در این روشهایادگیری تابع تحول ذهنی کودک است.و تحول روانی توضیح دهنده یادگیری است.(کریمی،1373)

2- یادگیری در روشهای فعال تدریس بر پایه اکتشاف و استقرار است. ولذا در این روشها چگونه یادگرفتن مهم تر از چه چیز یادگرفتن است.در روشهای تعاملی دانش آموزان روش یادگرفتن را نیز یاد می گیرند.

3- ماهیت یادگیری، تعاملی است خلاق که بدون وقفه بین دانش آموز وموقعیت آموزشی در جریان است.همان طور که پیاژه نشان داد،بیش تر آموخته های مهم ما حاصل تعامل بادیگران است. درروشهای فعال تدریس آنچه دانش آموزان انجام می دهد، سبب یادگیری می شود. یادگیرنده بر اثر تاثیر خود بر محیط وواکنش فعال در برابر عمل محیط به پیشرفت دست می یابد.

4- معلمان فعالیتهای یادگیری از طریق تعاملی را به گونه ای سازمان می دهند که دانش آموزان حقیقتا به یکدیگر وابسته باشندوهیچ یک از اعضاء گروه نمی تواند موفق شود مگر این که تمام اعضاءموفق شوند. شعار کلاس تعاملی وهمیاری این است: یا همه نجات می یابیم یا همه غرق می شویم.(الیس و والن،1379)لذا در این روشها جنبه های منفی رقابت دانش آموزان از بین می رود.

5- یادگیری واقعی در این روشها عبارت است از فرایند تغییر دادن ادراکات جدید برای همخوان کردن آنها با ساختهای شناختی فعلی از یک سو و تغییر دادن ساختهای شناختی برای همخوان کردن آن با ادراکات جدید.

6- یادگیرنده منبع اصلی تحول خویشتن است.یادگیری فعالیتی است که از فراگیرنده سر می زند و دایما در حال تحول است. ولذا یادگیرنده هم تجربه را تغییر می دهد و هم خود را براساس تجربه تغییر می دهد.

7- فرایند یادگیری در زمان انجام دادن فعالیت دانش آموزان فرایندی خودگردان، خودفرمان، خودنظم جو و خودرهبر است.

8- در روشهای فعال تدریس یادگیری از ثبات وپایداری بیشتری برخوردار است. دانش آموزان اغلب در سطوح بالاترحیطه شناختی درگیر می شوند.و اکتسابات یادگیرنده در عمق حیطه های عاطفی و رفتاری نیز رسوخ می کند.دیوید جانسون(1989) معتقد است: وقتی آنچه را فرامی گیرید برای دیگری توضیح دهید یادگیری شما بسیار بیشتر از زمانی است که یادگیری فقط از طریق گوش کردن یا خواندن چیزی به تنهایی انجام می شود.

9- در تدریس تعاملی بیشتر بر انتخاب آزاد معیارهاوارزشها برای رسیدن به حقایق علمی-اجتماعی براساس فعالیتی مردم سالارانه تاکید می شود.لذا سه اصل آزادی،مسئولیت وانتخاب نقش اساسی در این روشها بازی می کنند.(شعبانی،1382)

10- روشهای تدریس فعال به اصلاح وتقویت مهارتهای همکاری واحترام به اندیشه های دیگران،پرورش تفکر انتقادی وتحمل اندیشه های مخالف منتهی می گردد.وقتی دانش آموزان با ویژگی های مختلف در یک گروه کاری برای یک هدف مشترک کار می کنند،آنها نسبت به یکدیگر علاقه واحترام پیدا می کنند.یادگیری از طریق همیاری از سویی باعث افزایش پذیرش اجتماعی افراد می شود وازسوی دیگر روابط دوستانه بین دانش آموزان را افزایش می دهد.(رابرت سالوین،1990)

برخی تغییرات که برای اجرای مؤثر روش های فعال تدریس لازم می باشد:

1- فضای کلاس در ایجاد جو تعامل بسیار موثر است. فضای کلاس باید به گونه ای طراحی شود که موجب تسهیل تعامل گردد. در کلاسهایی که معمولا صندلی ها یا نیمکتها در یک صف مستقیم و پشت سر هم قرار دارند.و دانش آموزان قادر به دیدن همکلاسیهای خود نیستند، ایجاد فضای تعامل بسیار مشکل و گاهی غیرممکن است. تقسیم کلاس به گروههای کوچک فرصت بیشتری را برای تبادل افکار در میان دانش آموزان فراهم می کند. آرایش دایره ای یا میزگرد،نعلی شکل وتماس چهره به چهره چندین نمونه از آرایش کلاس درسی است که تعامل را امکان پذیر می سازد.

2- علاوه بر ساختار فیزیکی کلاسی، جو عاطفی کلاس نیز در تعامل بسیار موثر است. بحث و تبادل اندیشه و افکار زمانی میسر است که کلاس درس به محیطی پذیرا و اطمینان بخش تبدیل شود. یعنی جایی که هم معلمان و هم دانش آموزان احساس اعتماد و امنیت کنند. احترام به ا ندیشه های دانش آموزان در ایجاد جو امنیت بسیار موثر است، به همین دلیل اندیشه ها و عقاید آنان نباید مورد تمسخر قرار گیرد و یا طرد شود.(شعبانی،1382)

3- در الگوی تعاملی معلم باید تسهیل کننده فرایند یادگیری و مدیر یادگیری باشد. در این الگو معلم انسانی مسئول و فعال است که سازماندهی محیط آموزشی را برعهده دارد، نظر خود را بر دانش آموزان تحمیل نمی کند و موجب گسترش فرهنگ کثرت باوری می شود. او می تواند به خوبی ارتباط برقرار کند و نیز به دانش آموزانش اجازه دهد تا عقاید خود را بیان کرده و از آنها دفاع نمایند. تغییر ذهنیت فلسفی معلم یکی از پیش بایست های اساسی اجرای این روشها می باشد.لذا معلمان باید ازآموزشهای لازم درخصوص چگونگی اجرای این روشها برخوردار باشند.

4- معلم باید ریسک و خطرپذیری داشته باشد. ترس از شکست نداشته و از خطر پرهیز نکند.به قول «جک وی ماتسن» لاک پشت تنها وقتی پیش می رود که سرش را از لاک بیرون بیاورد. شکست بخش ضروری و ثمر بخش از فرایند نوآوری است. معلم باید به تلاش و کوشش دانش آموزان امیدوار باشد. آیزنهاور معتقد است که هیچ نومیدی تا به حال جنگی را نبرده است. لذا معلم باید با دلسوزی و تحمل مشکلات، دشواریهای بکارگیری این الگو در کلاسهای درس خود را از بین ببرد و راه را برای گسترش روشهای تعاملی و فعال تدریس هموار نماید.(حائری زاده،1380)

5- در روشهای تعاملی منابع آموزشی نباید به معلم و کتاب درسی و فعالیتهای کلاس درس محدود شود. هر منبع یا موقعیتی که بتواند تفکر، استدلال و قضاوت دانش آموزان را تحریک و تقویت کند، می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

6- محتوای برنامه درسی باید طوری انتخاب شود که امکان وفرصت استدلال،استنتاج وسایر فعالیتهای ذهنی سطح بالا وتعامل بایکدیگر وایجاد بحث گروهی دربین دانش آموزان را فراهم نماید.لذا باید از تراکم مطالب در محتوای آموزشی اجتناب نموده و بر چالش برانگیز بودن محتوا تاکید شود.بنابراین لازم است بخشی از محتوا به فعالیتهای پژوهشی اختصاص یابد.

7- کثرت دانش آموزان در کلاسهای درس و محدودیت زمان آموزش از جمله محدودیتهای اجرایی الگوی تعاملی می باشد. برای گسترش این الگو باید مسئولین و دست اندرکاران نظام آموزشی وبرنامه ریزی درسی تعدیل هایی در این زمینه ها ایجاد نمایند.

8- حمایت مسئولین،دست اندرکاران ومدیران آموزشی از اجرای روشهای فعال وتعاملی ازعوامل موثر بر موفقیت این روشها می باشد.در برخی از موارد مشاهده می شود،مدیری که با این روشها آشنایی ندارد، به لحاظ به هم خوردن نظم و حالت ظاهری کلاس با این روشها مخالفت می نماید.لذا آشنایی مدیران ومسئولین ادارات ومدارس از پیش بایست های اساسی این روشها می باشد.

9- همسویی اولیاء دانش آموزان با معلم در اجرای این روشها، به خصوص در دوره ابتدایی از اهمیت والایی برخوردار است.لذا شایسته است مدیران مدارس با طرح اهداف وچگونگی اجرای این روشها در کلاسهای آموزش خانواده به توجیه اولیا بپردازند.تا ازاین طریق از مقاومت اولیاء در مقابل این روشها کاسته شود.

10-تاکید افراطی بر امتحانات وارزشیابی های تراکمی ونتیجه مدار،کم توجهی به ارزشیابی های تکوینی وفرایندی،ارائه بازخوردهای ناکافی وناقص در مورد یادگیری فراگیران،فقر دانش تخصصی در زمینه ی ارزشیابی علمی وعدم همسویی آئین نامه امتحانات با روشهای تعاملی و فعال تدریس از جمله موانع ومشکلاتی است که می تواند بکارگیری روشهای فعال تدریس را تحت شعاع قرار دهد.لذا شایسته است نظام ارزشیابی آموزشی وامتحانات کشور با بکارگیری روشهای ارزشیابی منطبق با روشهای تعاملی زمینه استفاده از این روشها در فرایند آموزش وتدریس را فراهم نمایند.