دوره ابتدایی در ژاپن و ویژگی های آن در 5 کشور موفق

بدون شک در نظام آموزش و پرورش رسمی هر کشوری، مقطع ابتدایی هم به لحاظ کمی یعنی تعداد معلمان و دانش آموزان و هم از نظر کیفی یعنی تاثیری که این دوره در موفقیت تحصیلی دانش آموزان در سراسر زندگی و دوران تحصیل دارد، از اساسی ترین و مهمترین مقاطع تحصیلی است و به جرات می توان گفت هیچ یک از دوره های تحصیلی از چنین اهمیتی برخوردار نیستند؛ زیرا تحقیقات نشان می دهد دانش آموزانی که در دوره ابتدایی با ناکامی تحصیلی روبه رو هستند، در تمام دوره های تحصیلی دچار اشکال می شوند. به همین دلیل کشورهای پیشرفته تمام هم و کوشش خود را به تعلیم و تربیت دانش آموزان در این مقطع معطوف کرده اند و در این میان، ژاپن موفقیت ترین و پیشرفته ترین کشور در زمینه آموزش و پرورش به حساب می آید. اما براستی ریشه این موفقیت در کجاست؟ معلمان مدارس ابتدایی در ژاپن معمولا از میان هدفهای آموزش و پرورش این دوره بیش از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و گسترش مهارت های ویژه به رشد عاطفی، اجتماعی و خود ادراکی دانش آموزان توجه دارند. آنها محیطی را سازماندهی می کنند که بر روابط انسانی، پیوندهای عاطفی، صمیمیت، رفتار گروهی و احساس تعلق خاطر به مدرسه استوار است. مبانی آموزش و پرورش ابتدایی ژاپن بیشتر بر شوق انگیز بودن مدارس ابتدایی، توجه زیاد به رشد شخصیت کودک و ارائه محتوای مناسب تاکید می کند.

برنامه های درسی دوره ابتدایی در ژاپن 2 ویژگی مهم دارد:

- برنامه درسی ژاپنی ها خیلی مقتدرانه است و به تعبیر کارشناسان مختصر و مفید است.

- از سوی دیگر، بر رشد همه جانبه کودکان تاکید دارد.

ویژگی های آموزش ابتدایی ژاپن

مقطع آموزش ابتدایی در ژاپن حداکثرمدت زمان6 سال رده های سنی 12-6 سال به طول می انجامد. این مقطع آموزشی اجباری ورسمی بوده وبا دریافت شهریه ازوالدین کودکان ارائه می گردد. مدت زمان کلاس درس 45 دقیقه است.هدف اصلی مراکزآموزش ابتدایی، ارائه آموزش عمومی مناسب یا مراحل رشد جسمی وذهنی کودکان است. برنامه های آموزش ابتدایی تا قبل از سال 1992 بر اساس 6 روز در هفته بود اما از آن سال به بعد به تدریج به 5 روز در هفته کاهش یافته است. ارتقا به کلاسهای بالاتر در دوره ابتدایی به صورت اتوماتیک است. نسبت دانش آموزان به معلمین در دوره ابتدایی 4/19 بوده و به پایه های تحصیلی تفکیک نمی گردد. تعداد دانش آموزان در هر کلاس 4/28 نفر است. طبق آمار سال1999،100درصد جمعیت سنی12-6سال این مقطع را طی می نمایند.

آموزش و پرورش ژاپن

مطالعات تطبیقی نشان می دهد که آموزش و پرورش عمومی و بویژه دوره ابتدایی در ژاپن از کیفیت بالایی برخورداراست. ازرا وگل، استاد دانشگاه هاروارد در پژوهش خود به این نتیجه رسیده است که کودکان ژاپنی که دوره آموزش عمومی خود را در مدارس حومه شهرهای امریکا به پایان رسانیده اند، وقتی به ژاپن باز می گردند، یک تا 2 سال در درسهای علوم طبیعی و ریاضیات از همسالان خود که در ژاپن تحصیل کرده اند، عقب ترند. پژوهشهای تطبیقی دیگری نشان می دهد که ژاپنی ها در مقایسه با مردم دیگر کشورهای صنعتی، قوانین را کمتر نادیده می گیرند و این امر تا حدود زیادی ناشی از موفقیت آموزش و پرورش مدارس دوره ابتدایی در پرورش اجتماعی و اخلاقی و مهارتهای زندگی کودکان است. در زمینه عوامل موثر بر رشد شناختی کودکان در ریاضی و علوم، کودکان ژاپنی در دریافت مفاهیم ادراکی از همتایان دیگر کشورها جلوترند و براساس آزمون های مختلف و مشاهده منظم کلاسهای دوره ابتدایی از سوی کارشناسان، خلاقیت کودکان ژاپنی برای مربیان خارجی بسیار عجیب و آموزنده بوده است. به علاوه، بسیاری از پژوهشگران، آموزش و پرورش ابتدایی ژاپن را در حوزه خواندن، هنر، موسیقی و مطالعات اجتماعی نیز موفق تر می دانند. براستی ریشه این موفقیت ها در کجاست؟ آیا این همه موفقیت به دلیل طولانی بودن سال تحصیلی یا کارآمدی برنامه درسی ملی ژاپنی هاست؟ آیا به دلیل توجه خانواده ها به آموزش و پرورش کودکان یا توجه دولت به معلمان مدارس است؟ آیا با فرهنگ آموزش و روشهای به کار رفته در آموزش و پرورش مدارس ارتباط دارد یا به روشهای پرورش حرفه ای معلمان برمی گردد و یا...؟

برنامه درسی تلفیقی

این برنامه از آوریل سال 2003 در همه مدارس ژاپن اجرا می شود و بازنگری در برنامه های درسی مدارس است به نحوی که فرصت لازم برای یادگیری تلفیقی یا مطالعه تلفیقی در برنامه های آموزشی و درسی فراهم می شود. این برنامه به عنوان یک ماده درسی نیست، بلکه فرصت یادگیری است که در مدارس و برای دانش آموزان در نظر گرفته شده است و هر مدرسه با توجه به شرایط طبیعی، فرهنگی، جغرافیایی، آموزشی و اجتماعی باید محتوای لازم برای آموزش آن را به کمک خود دانش آموزان فراهم کند. هدف اساسی این برنامه برقراری ارتباط موثر میان عناصر و موضوعات مختلف برنامه درسی در فعالیت های آموزشی مدارس است. معمولا و به طور سنتی در برنامه های آموزشی مدارس دیوار محکمی میان موضوعات درسی کشیده شده است و هر ماده درسی صرف نظر از دیگر مواد به طور مستقل آموزش داده می شود. این روند برآمده از گسترش موضوعات درسی و مواد آموزشی در نظام آموزش عالی است که در برنامه های آموزشی مدارس نیز تاثیر قابل توجهی داشته است.

تصمیم به بازبینی برنامه های درسی و آموزشی مدارس و فراهم کردن فرصتهای جدید یادگیری در قالب برنامه درسی تلفیقی برای دانش آموزان بیشتر برای این منظور صورت گرفته است که دیوارهای بلند و مستحکم میان موضوعات و مواد درسی را کوتاه تر و منعطف تر کند. این برنامه بیش از آن که بخواهد دانش معینی را به دانش آموزان القائ کند. به دنبال فراهم کردن زمینه های لازم برای شکوفایی قابلیت های فردی دانش آموزان و گسترش تجربه های فردی و مستقل آنهاست. بعلاوه کوشش می کند تا به آنها بیاموزد چگونه فکر کنند. تصمیم بگیرند، اندیشه های خود را سازماندهی کنند، مهارت های یادگیری، پژوهش، جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات را به دست آورند. در ارتباط با محیط اطراف خود بیاموزند و آموخته های خود را با جامعه و زندگی روزمره مرتبط کنند. در عین حال، به مدارس توصیه شده است تا با توجه به موقعیت خود حتی الامکان موضوعاتی نظیر تفاهم و ارتباطات بین المللی، مهارت های لازم زندگی در دنیای اطلاعات و ارتباطات، سواد فناوری اطلاعات، تفکر خلاق، مسائل محیط زیست، بهداشت و ایمنی فردی و اجتماعی، مشارکت دانش آموزان در اداره مدرسه، یادگیری از طریق شبکه مهارت های روابط انسانی، مشکلات فرهنگی و اجتماعی جامعه ژاپن و غیره را مورد توجه قرار دهند. روش آموزش بیشتر کاربردی، عینی و تجربی است و کمتر از روشهای معمول سخنرانی آن هم در فضای سنتی کلاس برای آموزش این درس استفاده می شود. معلمان نه تنها معلمان رسمی مدرسه بلکه والدین، شهروندان، دوستان و همبازی ها، مسوولان فرهنگی، علمی، اجتماعی و صنعتی نیز هستند و مکانهای آموزشی نه تنها مدرسه بلکه شامل پارکها، کارگاه های صنعتی و خدماتی، کتابخانه ها، موزه ها، رودخانه ها، کوهها، موسسات اجتماعی و آزمایشگاه های مختلف نیز هست. دانش آموزان به روش فعال در فرآیند یاددهی یادگیری مشارکت می کنند و خود در تهیه و سازماندهی محتوا، ارائه درس و ارزشیابی آن بویژه در موضوعات بین رشته ای نقش اساسی دارند.

کاهش محتوای آموزشی

شورای بررسی برنامه های آموزشی و درسی وزارت آموزش و پرورش ژاپن بر این باور است که کاهش حدود 30 درصدی محتوای آموزشی و ساعات کلاسها از سال 2002 علاوه بر فراهم آوردن فرصتهای لازم برای یادگیری تلفیقی و انتخاب دروس اختیاری در دوره های ابتدایی و اول دبیرستان، امکان انعطاف در برنامه های درسی، فراهم آوردن زندگی شوق انگیز در مدرسه، فرصتها و زمینه های لازم برای خلاقیت، زندگی با نشاط و خرسندی از زندگی در مدرسه را برای دانش آموزان فراهم می کند. البته از طرف مجامع علمی و موسسات تحقیقات تربیتی نگرانیهایی درباره افت تحصیلی و کاهش توانایی های علمی دانش آموزان به گوش میرسد. ولی وزارت آموزش و پرورش بر این باور است که به استناد پژوهشها و مطالعات انجام شده، کاهش محتوای آموزشی دوره ها و ساعات کلاسها و روزهایی که دانش آموزان به مدرسه میروند اجتناب ناپذیر است و این تغییرات موجب شکست تحصیلی و کاهش تواناییهای علمی دانش آموزان نمی شود.

عوامل موفقیت

توجه به پرورش کل شخصیت کودک، تاکید بر ارزشهای اجتماعی، ایجاد حس تعلق به مدرسه و کلاس درس در کودکان، بهره گیری از روش یادگیری مشارکتی، تاکید بر زندگی گروهی، توجه به فرداندیشی، سازماندهی محیطی شوق انگیز برای کودکان در مدرسه، تاکید بر روش تفکر، حفظ شادابی و نشاط کودکان، جامعیت برنامه درسی علمی و اصلاح و نوسازی آن، فرهنگ آموزش اثربخش و به کارگیری روشهای آموزشی موثر از مهمترین عوامل موفقیت آموزش و پرورش ژاپن است.

ویژگی های آموزش ابتدایی ترکیه

مقطع آموزش ابتدایی شامل کودکان گروه سنی بین 6 تا 14 سال می شود. در مدارس دولتی رایگان این آموزش برای کودکان دختر و پسر اجباری است. مدارس ابتدایی مؤسسات آموزشی ملی هستند که توسط دولت برای تعلیم و تربیت پسران و دختران از طریق دوره اموزش اجباری 5 ساله ایجاد شده اند. طول مدت آموزش در این مدارس 8 سال است. در طول سال تحصیلی92-1991، 6870683 کودک تحت نظر 234154 معلم در 50669 مدرسه ابتدایی آموزش دیده اند.24/95 در صد کودکان در این رده سنی در مدارس حضور یافتند. آموزش ابتدایی برای تمامی شهروندان بدون در نظر گرفتن جنسیت آن‌‌‌ها اجباری است و به‌صورت رایگان در مدارس دولتی ارائه می‌‌شود.مؤسسات آموزشی ابتدایی شامل مدارس آموزش ابتدایی، کلاس‌‌های آموزشی و جبرانی و هم‌چنین مدارس و کلاس‌‌هایی است که برای کودکان با نیاز به آموزش خاص(کودکان استثنایی) تأسیس می‌‌شود.

ویژگی های آموزش ابتدایی هندوستان

آموزش ابتدایی در کشور هند از شش سالگی آغاز شده و به مدت هشت سال ادامه می یابد. به عبارت دیگر این دوره از آموزش کودکان رده های سنی 6تا 14 سال را تحت پوشش قرار داده و از کلاس اول آغاز شده تا پایه هشتم ادامه می یابد مقطع آموزش ابتدایی خودبه از سطح آموزش ابتدایی پنج ساله و آموزش پس از ابتدایی یا میانی سه ساله بر اساس قانون اساسی هند متشکل می گردد. دولتهای ایالتی مکلف به ارائه آموزش و پرورش رایگان و اجباری به کودکان رده های سنی 6 تا 14 سال می باشد. سال تحصیلی مقطع آموزش ابتدایی بر 200 روز کاری که از اوایل تابستان آغاز شده و تا تابستان آتی ادامه می یابد مشتمل می گردد. از جمله برنامه های درسی پنج سال اولیه آموزش ابتدایی می توان به آموزش محیطی،ریاضی،هنر،آموزش کار و فعالیتهای بهداشتی و آموزش یک زبان با تاکید بر زبان مادری اشاره نمود. در سه سال سی از دبستان ریاضیات،علوم و تکنولوژی، آموزش زبانهای هندی، انگلیسی و یک زبان محلی،تربیت بدنی و بهداشت، علوم اجتماعی، هنر و آموزش کار به دانش آموزان ارائه می گردد. بر اساس آخرین گزارش آماری وزارت توسعه منابع انسانی،تعداد کل دانش آموزان وزارت توسعه منابع انسانی، تعداد کل دانش آموزان مقطع آموزش ابتدایی 8ساله طی سال 1999 پس 000/240/151 نفر بالغ می گردد که بدین ترتیب نسبت افراد ثبت نام شده از تعداد کل کودکان لازم التعلیم در این دوره از 6/42 درصد طی سال 1950 به 14/92 درصد طی سال 1999 گفتنی است که تعداد مدارس این دوره از 000/223 مدرسه سال 1950 به 000/817 مدرسه طی سال 1999 و تعداد معلمان نیز از 000/624 نفر طی سال 1950 به 000/180/3 نفر طی سال 1999 افزایش یافته است.

ویژگی های آموزش ابتدایی آمریکا

مقطع آموزش ابتدایی مدت زمان 8- 6 سال طی رده های سنی14-6سال به طول می انجامد. هدف اصلی برنامه های آموزش ابتدایی کسب مهارتها، دانش و گرایشهای مثبت و اساسی توسط دانش آموزان و تأکید بر رشد فردی آنان با توجه به نیازها وتوانائیهای فردی می باشد.مقطع آموزش ابتدایی اجباری بوده و به صورت رایگان به دانش آموزان ارائه می گردد.در مدارس ابتدایی طبق آمارسال 1995 نسبت معلمین به دانش آموزان بر 1/19 به 1 در مدارس دولتی و 7/16به 1درمدارس خصوصی بالغ می گردد.

ویژگی های آموزش ابتدایی مالزی

آموزش ابتدائی عمومی درکشور مالزی به‌معنای آموزش ابتدائی رسمی است که بر فراگیری مهارت‌های خواندن و نوشتن و برخورداری از زیر ساختی مستحکم در ریاضیات و علوم پایه تکیه دارد. طول این دوره 6 سال بوده و کودکان رده های سنی 11-6 سال را دربر می‌گیرد.

گرچه آموزش در مالزی اجباری نیست،اما رایگان بودن آموزش ابتدائی در مالزی سبب شده است که شاهد ثبت نام و حضور گسترده کودکان رده های سنی 6 تا 11 سال در مدارس ابتدائی دولتی باشیم. علاوه بر این، در قالب برنامه‌های آموزشی مدارس ابتدایی، دست‌یابی به‌ فرصت‌های مساوی آموزشی برای تمامی کودکان مناطق دور افتاده و روستائی میسر ‌‌گردیده است. در این مقطع، دو نوع مدرسه (دولتی و چند ملیتی) به فعالیت می‌پردازند. وسیله ارتباطی در مدارس ملی کشور،‌ زبان رسمی کشور مالزی، می‌باشد با این حال، یاد گیری زبان انگلیسی در مدارس اجباری است. علاوه بر این زبانهای چینی و تایلندی نیز مورد استعمال می‌باشد. به طور کلی می توان گفت که یاد گیری زبانهای انگلیسی و مالزیایی در زمره دروس اجباری و یادگیری سایر زبانها در زمره روی اختیاری این مدارس محسوب می‌شود.