علل بی نظمی دانش آموزان در کلاس درس و شیوه های برخورد با آن

بسیاری از معلمان و حتی مدیران مدارس از دانش آموزانی که به اعتقاد آن ها شلوغ هستند و رفتارهای نا خواسته و نا مناسبی از خود بروز می دهند و به این ترتیب نظم و انضباط مدرسه و کلاس درس را دچار اخلال می کنند گله دارند. هر کدام از این افراد واکنش های متفاوتی در مقابل این نوع دانش آموزان از خود نشان می دهند و تصمیم گیری ها ی آنان در این زمینه هم متفاوت است. معمول ترین و آشکار ترین این تصمیم گیری ها برای کاهش یا از بین رفتن بی نظمی، گرفتن تعهد کتبی از دانش آموزان و در صورت تکرار از والدین آنان، تهدید به تنبیه و حتی عملی کردن آن و در نهایت اخراج موقتی از کلاس و مدرسه است. از این رو، نگارش این مقاله و مطالعه ی آن، به معلمان و مدیران کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه تری بگیرند.

در زمینه ی بی نظمی دانش آموزان در کلاس درس، معلمان باید به سه سوال پاسخ دهند:

1) علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان کدام اند؟

2) چگونه می‌توان از بروز و ظهور رفتار های نا مناسب دانش آموزان، که نظم و انضباط را به مخاطره می اندازند، پیشگیری کرد؟

3) به هنگام وقوع رفتار های نا مطلوب دانش آموزان، چه باید کرد؟

برای پاسخ دادن به این سوال ها به عبارت دیگر، شنا سایی علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان در مجموعه عامل های متعدد، باید زیر مجموعه ای از عوامل کشف شوند تا با ارائه ی راه کار های کاربردی برای از بین بردن یا کاهش آن ها، تغییرات مناسب و مثبت در کیفیت نظم و انضباط مدرسه ایجاد شود. در این ارتباط، کارگاهی با حضور عده ای از معلمان با تجربه در مراکز تربیت معلم یاسوج برگزار شد. حاصل چند جلسه بارش مغزی در این کار گاه برای پاسخ به سوال های یاد شده، بررسی شد. سپس با اندکی دخل و تصرف و تغییر در دید گاه های افراد، این مقاله برای استفاده ی معلمان و مدیران مدارس و دست اندر کاران تعلیم و تربیت تهیه و تنظیم شد.

علل بی انضباطی دانش آموزان را می توان با توجه به ابعاد در یک مقاله نمی گنجد، اما به دلیل کاربردی بودن بحث و جلوگیری از طولانی شدن آن ابتدا به ذکر علل و عوامل کلی بی انضباطی دانش آموزان می پردازیم، آنگاه حاصل هم اندیشی معلمان با جربه را در این زمینه به طور مختصر بررسی می کنیم و در پایان هر قسمت، راهکار های عملی برای جلوگیری از بی انضباطی دانش آموزان را به منظور برقراری نظم و انضباط در مدرسه ارائه می کنیم.

علل و عوامل بی نظمی دانش آموزان را می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد:

الف) علل مربوط به دانش آموزان (ویژگی های فردی آنان)؛

ب) عوامل مربوط به معلم؛

ج) عوامل مربوط به فضای مدرسه، کلاس درس و کارکنان ستادی مدرسه؛

د) ویژگی های خانوادگی دانش آموزان؛

و) عوامل اجتماعی.

نظم و انضباط تعاریف متعددی دارد. عده ای کنترل رفتار فرا گیرند گان و تسلط بر عوامل رفتاری آنان را انضباط می نامند. برخی دیگر معتقدند نظم و انضباط شامل هر نوع سازماندهی در محیط مدرسه و کلاس است، به نحوی که سبب افزایش یاد گیری شود. صفوی (1383) می گوید«انضباط عبارت است از اعمال قواعد و مقرراتی که یاد گیری از تسهیل می کند و اخلال در کلاس را به حداقل کاهش می دهد (ص 266). لو فرانسوا (1991) معتقد است " انضباط" به آن دسته از اعمال معلم اطلاق می شود که مانع سر زدن رفتارهایی از دانش آموز است که فعالیت کلاسی را مختل یا تهدید به اخلال می کنند(نقل از زمانی، 1378) با وجود این، بی نظمی یا بی انضباطی را می‌توان این گونه تعریف کرد: انجام دادن هر عمل یا رفتاری به وسیله ی دانش آموز که سازماندهی مدرسه و فعالیت های کلاس را مختل یا تهدید به اخلال می کند. بروز رفتارهایی از دانش آموزان که انضباط کلاس را مختل می کنند، تنها به معلم و کلاس درس مربوط نیستند، بلکه همان طور که قبلا گفته شد علل دیگری نظیر عوامل آموزشگاهی‌، خانوادگی، اجتماعی و... وجود دارند که به طور مستقیم یا غیر مستقیم زمینه را برای بروز رفتار های مخرب دانش آموزان فراهم می‌کنند. بنابراین، برای برقراری انضباط در کلاس درس و اداره ی آن، معلمان باید قبل از برقراری نظم و انضباط اقدامات لازم را برای پیشگیری از رفتار های نامناسب دانش آموزان را به کار گیرند؛ زیرا پیشگیری مهم تر از در مان است. کانین (1970) در تحقیق خود که به مقایسه ی رفتار معلمان در کلاس های دارای رفتارهایی نا مطلوب وکلاس‌های عادی پرداخته است او می‌گوید: تفاوت این کلاس‌ها به نحوه‌ی پاسخ گویی معلمان به رفتار نامطلوب دانش آموزان مربوط نیست، بلکه از اقدامات پیشگیرانه ی آن ها نا شی می‌شود (نقل از کدیور 1382 ص 431) به هر حال بی نظمی های دانش آموزان در کلاس علل متعدد دارد:

الف – علل مربوط به دانش آموزان

گاهی علل بی نظمی در کلاس ناشی از خود دانش‌آموز است. برخی از این علت ها عبارت است از:

1) ناراحتی های جسمی، روحی و روانی؛

2) نداشتن علاقه و انگیزه؛

3) سر در گم بودن و بی اعتنایی به انتظارات معلم و قوانین و مقررات مدرسه و کلاس درس؛

4) نداشتن برنا مه ی مشخص مطالعه؛

5) کم خوابی و خستگی مفرط؛

6) انجام دادن تکالیف خود؛

7) تغذیه ی نا مناسب؛

8) نا امیدی به آینده؛

9) استقلال طلبی و مقابله با اقتدار معلم.

از بین بردن یا کاهش عوامل بی نظمی، در درجه ی اول مستلزم هم کاری و هماهنگی میان خانه و مدرسه است، و روشن است که معلمان و اولیای مدرسه به تنهایی و بدون همکاری والدین کاری از پیش نخواهند برد. بنا براین، در نظام آموزش و پرورش برای برقراری ار تباط میان خانه و مدرسه نهاد مستقلی به نام انجمن اولیا و مربیان به وجود آمده است که این نهاد در هر مدرسه ای برای آگا هی والدین از مراحل رشد فرزندان خود در سنین متفاوت و آگاه کردن آن ها از این مسائل فعالیت می کند:

- توجه والدین به وضعیت جسمی و روحی فرزندان خود؛

- ایجاد شرایط، موقعیت و امکانات مورد نیاز برای پیشرفت تحصیلی فرزندان خود؛

- تشویق ما دی و معنوی و تقویت اعتماد به نفس آن ها؛

- پذیرش وضعیت خاص فرزندان خود و مقایسه نکردن آن ها با افراد دیگر؛

- تبعیض قایل نشدن بین آن ها؛

- تهیه ی میز و صندلی، اتاق مطالعه، وسایل مورد نیاز، رعایت سکوت هنگام مطالعه؛

- کمک به آن ها در تهیه و اجرای برنامه ی مطالعه؛

- تشویق آن ها به ورزش و تفریحات سالم و تنظیم خواب و استراحت آن ها؛

- داشتن برنامه ی تغذیه ی مناسب، کمک به آن ها در انتخاب دوستان مناسب؛

- آگاه کردن فرزندان از وظایف خود در مدرسه و خانه، رعایت حقوق معلمان و کمک به دوستان و هم کلاسان خود؛

و در نهایت تشویق آن ها به رعایت نظم و انضباط در مدرسه و کلاس درس، اغلب، والدین علاقه مندند که بدانند در طول سال تحصیلی، درخصوص امور تحصیلی وحتی تر بیتی فرزندان خود، چه وظیفه ای به عهده دارند وچه کمک هایی سبب پیشرفت تحصیلی فرزندانشان می شود. آگاهی از این مسائل، مستلزم ارتباط مستمر با مدرسه است.

ب- علل مربوط به معلم

1) فقدان آمادگی جسمی، روحی و روانی معلم؛

2) نا مناسب بودن وضعیت ظاهری معلم؛

3) نا آگاهی از روش های جدید تدریس و استفاده ی مکرر از روش های سنتی؛

4) بی علاقه بودن به شغل معلمی؛

5) نا توانی در برقراری ارتباط مطلوب با دانش آموزان؛

6) رعایت نکردن عدالت آموزشی (تبعیض بین دانش آموزان)؛

7) نا مناسب و نا رسا نا بودن صدا ی معلم؛

8) نداشتن طرح درس؛

9) بی توجهی به نیاز های دانش آموزان؛

10) فعال بودن معلم و منفعل بودن دانش آموزان؛

11) استفاده ی نا مناسب از تشویق و تنبیه؛

12) بی حوصلگی و نداشتن صبر و بر د باری و سعه ی صدر؛

13) بی نظمی معلم (نظیر دیر آمدن به کلاس و ترک زود هنگام آن و...)؛

14) تسلط نداشتن به موضوع مورد یاد گیری؛

15) نداشتن رو حیه ی انتقاد پذیری و خود داری از پاسخ گویی به سوال های دانش آموزان؛

منبع: www.zibaweb.com