آموزش هنر در دوره ابتدایی

برنامه درس هنر در دوره ابتدایی

درس هنر دوره‌ی ابتدایی با «ارتباط با طبیعت» شروع می شود و پس به رشته های نقاشی، کاردستی، تربیت شنوایی، قصه و نمایش می پردازد. دانش آموزان در کنار این رشته ها با میراث فرهنگی نیز آشنا می‌شوند. ارتباط با طبیعت و مشاهده‌ی پدیده هایی که هنرمندانه در کنار هم قرار گرفته اند و جلوه های زیبای این مجموعه،انسان را به حدی از کمال می‌رساند که در عین مشاهده‌ی کثرت، به یگانگی حسن و جمال مطلق رهنمون می‌شود.

رویکردهای برنامه درس هنر در دوره ابتدایی

رویکرد برنامه‌ی درسی هنر «تربیت هنری» است.

انجام دادن فعالیت های هنری در فضایی که کودکان، آزادانه تخیل و اندیشه کنند، حواسشان تقویت شود، ظرفیت های نهفته‌ی هوش و تفکرشان پرورش یابد، عواطف و احساساتشان توسعه یابد و استعداد و خلاقیت ها یشان شکوفا شود، به «تربیت هنری منجر» می‌شود.

به جرأت می‌توان گفت که همه‌ی کودکان فعالیت های هنری را دوست دارند آنها در این گونه فعالیت ها و هنگام انجام دادن کارهای عملی، طراحی، ساختن، شکست و پیروزی را تجربه می‌کنند. به این ترتیب زمینه ای برای بروز خلاقیت و احساسات آن ها فراهم می‌شود.

تربیت هنری را به پنج موضوع کلی می‌توان تفکیک کرد که عبارت اند از:

1- زیبا شناسی

2- ارتباط با طبیعت

3- آشنایی با تاریخ هنر

4- تولید محصول هنری

5- نقد هنری

این مباحث، مهم ترین عناصر آموزش هنر از دوره ی ابتدایی تا دانشگاه هستند و بنابرسطح آموزش و متناسب با سنین آموزشی، باید مطرح شوند.

همه‌ی کودکان از انواع هوش برخوردارند. هوش همراه با آموزش مناشب و کسب تجربه، مهارت های لازم برای خلاق بودن را در اختیار آنان قرار می‌دهد. در بزرگترین کمک معلم در رورش خلاقیت دانش آموزان، کمک به آن ها برای یافتن عوامل مؤثر بر خلاقیت و گسترش آن هاست. این عوامل عبارت اند از: «توانایی های فردی، کسب مهارت های انجام دادن کار، انگیزه‌ی درونی، تفکر خلاق و فضای شاد» (ترزا آمابلی، 1377)

- توانایی ها: لازم است دانش آموزان توانایی های ذهنی و جسمی مورد نیاز ذهنی و جسمی مورد نیاز برای شرکت در فعالیت های هنری را داشته باشد. رشد شناختی او باید به مرحله‌ای رسیده باشد که بفهمد چه کاری می‌خواهد انجام دهد و رشد جسمی او به اندازه‌ای باشد که بتواند هماهنگی های حسی و حرکتی را بین ذهن و چشم و دیگر اندام های خود برقرار کند و آن چه را می‌خواهد، انجام دهد، برای مثال، بتواند آن چه را در ذهن دارد دارد با مواد رنگی روی کاغذ نقاشی کند و به دیگران ارائه دهد.

- انگیزه‌ی درونی: علاقه و میل درونی فرد برای انجام دادن کار باعث می‌شود که آن فعالیت را عاشقانه، با کنجکاوی و پشتکار انجام دهد و فرایند تولید را تا مرحله‌ی آخر دنبال کند و محصول نهایی را ارائه دهد. انگیزه‌ی درونی همراه با آزادی انتخاب، دانش آموز را به سوی کاری که بیش از هر کار دیگر می‌تواند درآن خلاق باشد هدایت کند.آزادی واستقلال نسبی به رشد انگیزه‌ی درونی او کمک می‌کند، از تنش ها می‌کاهد و در یادگیری بهتر و پیشرفت کار او مؤثر است، برای مثال، دانش آموزی که به نقاشی علاقه دارد، در صورتی که برای انتخاب موضوع و استفاده از ابزارومواد نقاشی آزاد باشد و بتواند با هر نوع رنگی که دوست دارد یا در اختیار دارد، نقاشی کند، کار او به مراتب زیباتر و جذاب تر از زمانی است که مجبور به کشیدن یک موضوع واستفاده از یک موضوع وسیله‌ی خاص- مانند مداد رنگی- باشد. معلم می‌تواند انگیزه‌ی درونی دانش آموز را با تشویق های مناسب در فاریند کار، پایان کار و هنگام ارائه‌ی محصول، تقویت کند.

- تفکر خلاق: عاملی است که دانش آموز را در پیدا کردن راه حل های جدید برای انجام دادن کارها و ساختن چیزها و ارائه‌ی راه حل های نو یاری می‌دهد. معلم با پذیرفتن تفاوت های فردی و درک توانایی ها، روش ها و علایق یادگیری متفاوت دانش آموزان، فرصت تجربه‌ی کارهای جدید را به آنها می‌دهد. مثلاً دانش آموز برای ساختن یک شئی با گل سفالگری، پس از لمس کردن گل و بازی با آن، قابلیت های آن را می‌شناسد و در می‌یابد که چه کارهایی با آن می‌تواند انجام دهد. دانش آموز کار خود را شروع می‌کند و معلم در فرایند فعالیت، او را هدایت می‌کند.

- فضای شاد: کلاس هنر همواره با بازی، خنده شادی و نشاط حاصل از رضایت، خشنودی و موفقیت همراه است و به این ترتیب، همواره بچه ها را فعال نگه می‌دارد. درس هنر با تنوع بسیار و امکان انتخاب آزاد، فرصت تجربه‌ی موفقیت و پیشرفت را برای دانش آموزان فراهم می‌اورد از این رو، این درس در بین سایر درس ها بیشترین زمینه را برای پرورش خلاقیت دارد. در این کلاس، معلم می‌تواند طراحی آموزشی خود را به گونه‌ای اجرا کند که سه عامل تفکر وتوانایی و انگیزه های درونی به طور هم زمان در دانش آموزان ایجاد و به گونه‌ای تقویت شوند که محل تلاقی آن ها یعنی «خلاقیت هنری» به صورت شایسته‌ای شکل می‌گیرد.

محتوای برنامه درسی هنر

محتوای برنامه‌ی درسی هنر بر مبنای رویکرد، اصول و اهداف برنامه انتخاب و سازماندهی شده است؛ به طوری که دانش آموزان با انجام دادن فعالیت ها، با رشته های مختلف هنری آشنا می‌شوند.

از یک سو، نتایج مطالعات انجام شده و از سوی دیگر، عدالت آموزشی، یعنی، امکان دسترسی افراد واجب التعلیم به آن چه برای رشد همه جانبه‌ی آن ها لازم است. بر این نکته دلالت دارند که کودکی که به هنر دسترسی نداشت باشد، از اغلب راه هایی که می‌تواند به کمک آن ها دنیا را تجربه کند، محروم می شود؛ از این رو، در برنامه‌یدرسی هنر دوره‌ی ابتدایی رشته های گوناگون هنری گنجانده شده است تا دانش آموز با توجه به زمینه های وجودی و شرایط محیطی خود، بتواند در عرصه های مختلف از جمله نقاشیؤ کاردستی، تربیت شنوایی، قصه و نمایش فعالیت هنری داشته باشد و محصول هنری تولید کند و از مواهب قرار گرفتن در فرایند فعالیت های هنری متنوع بهره مند شود.

توصیه های به معلمان برای اجرای هر چه بهتر برنامه ی درسی هنر

1- باید همیشه آماده باشید که در کلاس هنر با هر کار جدید، عجیب و غیر قابل تصوری روبرو شوید، خلاقیت کودکان محدوده‌ای ندارد. ابتکار عمل، ایجاد تغییرات دل خواه در برنامه و فرا رفتن از برنامه‌ی کلاس، طبیعی است و از به وجود آمدن فضای مناسب برای بروز خلاقیت است. در اغلب موارد اجازه‌ی فعالیت آزاد هنری را به دانش آموزان بدهید و در عین حال، به رویکرد و اهداف برنامه توجه داشته باشید.

2- درک هنری، از تجربه های هنری ناشی می‌شود بررسی آثار کودکان، گفت وگو در باره‌ی آن ها، نمایش دادن آثار هنری مختلف در کلاس و اجرای فعالیت های هنری با هدایت و رهبری شما به عنوان معلمی هوشیار، به شکل گیری دانش و نگرش لازم برای درک آثار هنری در کودک کمک می کند. در تربیت هنری، معلم به دانش آموزان به کمک می‌کند تا شیوه های حل مسئله را بیابند اما هرگز جواب را رائه نمی‌دهد.

3- اگر بعضی از دانش آموزان به برنامه‌ی خاصی علاقه نشان نمی دهند، نباید اصرار داشته باشید که حتماً آن فعالیت را انجام دهند بلکه زمینه‌ی انجام دادن فعالیت های دیگری را فراهم آورید تا دانش آموز احساس موفقیت کند و شاد و با نشاط باشد و اشتیاق به انجام دادن فعالیت های بعدی، در او ایجاد شود.

4- تنظیم وقت برای اجرای فعالیت های هنری مسئله مهمی است هیچ گاه دانش آموزان نباید احساس کنند که به شتاب واداشته شده اند. برای صرفه جویی در وقت، توزیع، جمع آوری و نگه داری وسایل، جمع آوری و نمایش کارها، نظم و نظافت کلاس را برعهده‌ی دانش آموزان بگذارید تا بتوانید زمان مورد نیاز برای کارها ر تنظیم کنید و بدانید که در هر حال بعضی از فعالیت ها که طولانی است، دو ساعت هنر را پشت سر هم در یک روز قرار دهید.

5- در شروع کلاس، فضای مناسبی برای گفت و گو ایجاد کنید تا دانش آموزان ایده های خود را مطرح کنند و در باره‌ی آنچه از برنامه فهمیده اند، گفت وگو بپردازند. اگر همه‌ی مباحث را شرح دهید و مثال یا پیشنهاد را جیگزین توصیف مسئله کنید، خلاقیت دانش اموزان را از بین می‌برید.

6- با استفاده از منابع مختلف، مانند گردش در طبیعت، مشاهده‌ی نمونه های طبیعی در کلاس، بازدید از موزه ها و نمایشگاه ها و کارگاه های هنری، نمایش عکس و اسلاید و فیلم، شناخت دانش آموزان را از هر موضوع کامل کنید و دید آن ها را نسبت به برنامه وسعت دهید. در هر فرصت، ذهن خود، از وابستگی به طرح های کلیشه ای و قراردادی و تکراری و یکنواخت رها شوند و با تکیه بر استعداد و خلاقیت خود، اعتماد به نفس پیدا کنند.

7- در کار گروهی دو نفری یا چند نفری، ایجاد ارتباط دوستانه در دست یابی به نتیجه‌ی بهتر، تأثیر چشم گیری دارد. گروه بندی دانش آموزان را با نظر خودشان انجام دهید. کارهای گروهی را پس از گذشت مدتی از آغاز سال تحصیلی، تحصیلی،شروع کنید.... بچه ها در کار گروهی به نفس دیگران پی می‌برند و همکاری و هماهنگی و مشورت را یاد می‌گیرند و اهمیت آن را در می‌یابند.

8- در پایان هر جلسه، چند دقیقه را به ارزش یابی فعالیت ها اختصاص دهید، به این ترتیب، هر دانش آموز پس از انجام دادن فعالیت، کار خویش را به نمایش می‌گذارد. دانش آموزان همه‌ی نمونه ها را می‌بینند و در مورد آن ها گفت وگو می‌کنند. آن ها یاد می‌گیرند که در باره‌ی کار خود و هم کلاسی هایشان اظهار نظر کنند، تا نکته های

مثبت کارها بارز شود، اطراف خود را خوب مشاهده کنند و اشیاء و پدیده های تازه ای را کشف کنند، روش های تازه ای برای اجرا بیابند و به تدریج، هر چه را در ذهن تجسم می‌کنند، به راحتی اجرا کنند.

9- از والدین بخواهید ضمن ایجاد فضایی محبت آمیز و گرم در خانه، تجربه های مفید خود را در قالب خاطرات یا

قصه هایی، در اختیار فرزندان خویش قرار دهند تا زمینه‌ای برای شکوفایی خلاقیت آنها باشد، همچنین آنها را توجیه کنید تا کارهای هنری فرزندان خود را با همان دید کودکانه و متناسب با توانایی ها و ذوق کودکانه بنگرند و در هیچ موردی، آن ها را سرزنش وتوبیخ یا حتی تشویق بی مورد نکنند؛ والدین باید بدانند که کودکان با تخیلات و ایده آل هایشان زندگی می‌کنند.

10- از والدین بخواهند که به فرزندانشان در تهیه‌ی مواد و ابزار و وسایل لازم برای انجام دادن فعالیت های هنری کمک کنند، این وسایلؤ بسیار و ساده اند و لازم است مطابق دستور کار هر جلسه، تهیه شوند؛ انواع مواد رنگین و کاغذ و مقوا، قوطی مقوایی خالی، چسب، کاغذهای باطله، نوارها و نخ های رنگین و دیگر مواد تزیینی از جمله‌ی این وسایل اند. هم چنین، لازم است لباس مناسبی در اختیار کودکان قرار دهند تا در ساعت درس هنر برای محافظت از لباس مدرسه، آن را بپوشند. در ضمن والدین باید فرزندان خود را به رعایت بهداشت، ایمنی و نظافت تشویق کنند.

تقریباً بدیهی است که اغلب کودکان برای اینکه بهترین کار هنری خود را پدیدآورند به نوع خاص تحریک نیاز دارند. در همه‌ی کتابهای آموزشی هنر به این حقیقت اشاره شده است که قبل از اینکه کودک را برانگیزیم که چیزی بگوید باید چیزی برای گفتن داشته باشد.

الهام یا محرکی که موجب بیان هنری کودک می‌شود، از مشاهدات در طبیعت، پارک ها، سفرها و بازدیدها، تلویزیون و.... ناشی می‌گردد. طبیعت بطور مرتب ما را با ترکیبات گوناگون اشکال هنری مواجه می‌نماید. زیرا در آن می‌توانیم تنوع خط، رنگ، تیره روشنی، وبافت و نیز بسیاری از اصول طرح نظیر سادگی، تکرار، تعادل متقارن و نامتقارن، تأکید و وحدت را ببینین. پس معلم باید کودک را به طبیعت هدایت کند.

وجود معلم خلاق، مبتکر، دلسوز و همیشه کاردان در پیشرفت برنامه‌ی کیفی در هنر ابتدایی امری لازم است. او سازمان دهنده‌ی اصلی و ایجاد کننده‌ی پل است. وظیفه‌ی اوست که جوّ علاقه مندی و آزادی نظم و منطق و هیجان و خلاقیت را در شاگردی گسترش دهد.

کودکان در مدرسه به درک، تشویق، راهنمایی و رهبری معلم دلسوز نیاز دارند.آنها در دوستی، پسندیدن، رقابت سازنده و رقابت هوشی همکلاس هایشان نیز پیشرفت می‌کنند. بنابر این کودک باید برای رشد از آرامش احساسی، اعتماد به نفس، تکاپوی تکاملی و خلق کنجکاوی و محیط پرورشی دهنده در خانه و مدرسه برخوردار باشند.

ارتباط با طبیعت، اساس برنامه‌ی هنر است. با توجه به ویژگی های هر یک از مناطق آب و هوایی، این برنامه را به بهترین شکل اجرا کنید. از کودکان بخواهید در محدوده‌ی انتخاب شده، گردش کرده و به همه چیز توجه کنند. پس از بازگشت از گردش، ازآن ها سؤال کنید که هر یک به چه چیزهایی توجه کرده اند و جالب ترین چیزی که مشاهده کرده اند، چیست؟ آیا سنگ، چوب یا نمونه‌ی دیگری را همراه آورده اند؟ سپس از آن ها بخواهید در موردئ تجربیات خویش گفت وگو کنند. اگر یکی از دانش آموزان، گلی به همراه آورده اند؟ از او بپرسید که در آن، چه می‌بیند. رنگ، شکل، بو، اندازه، زبری ساقه و نرمی گل برگ ها چگونه اند؟ چه ویژگی ظاهری دارد؟ در مقابل وزش باد چگونه است؟ و...... سپس از او بخواهید که از این ویژگی ها در فرایند کار هنری استفاده کند. او می‌تواند نقش گل را بازی کند، به وجود آمودن و رشد کردن گل را نشان دهد، تجسم کند گرما، باد، باران و طوفان با چه می‌کنندو آن را اجرا کند.

در صورت وجود شرایط خاص و عدم امکان استفاده از فضای طبیعت، می‌توانید از فضای حیاط مدرسه برای این برنامه استفاده کنید.اگر چنین اماکنی نیز وجود نداشته باشد، این برنامه را حتماً درکلاس اجرا کنید و از ساده ترین نمونه های در دسترس برای ایجاد انگیزه‌ی خلاقه در فعالیت هنری بهره بگیرید. ابرهای آسمان، چند قطره آب، صدای زنبور و.... بهانه هایی برای تفکر و فعالیت خلاقه اند.

منبع: سایت انجمن دبیران آ.پ استان بوشهر